Een miskraam te boven komen, is een rouwproces waarbij er meestal geen mogelijkheid is om afscheid te nemen. Dat maakt het extra moeilijk en laat vaak diepe sporen na. Toch wordt zo’n verdriet door de omgeving vaak miskend en vooral gerationaliseerd. 

Wij vroegen aan gezinspsychologe Nina Mouton wat de beste manier is om een miskraam te verwerken en hoe je er als partner, familielid of vriend(in) best mee omgaat.

Wat zijn de meest courante emoties die vrouwen voelen na een miskraam?

Nina Mouton: Die gevoelens zijn zeer uiteenlopend. Een vrouw die een miskraam achter de rug heeft, wordt gekatapulteerd in een rouwproces. Volgens Kübler-Ross zijn er vijf verschillende fases in dat proces: ontkennen, kwaad worden, onderhandelen (kunnen we niet dit of dat doen - had ik maar meer dit of dat gedaan…), een soort depressie door het verdriet dat naar boven komt en tenslotte de acceptatie.

We zijn er nu achter gekomen dat die fases niet lineair (stap voor stap) verlopen maar door elkaar verweven zijn. Sommige vrouwen slaan fases over, andere blijven zeer lang in een bepaalde fase hangen of hernemen een fase die al aan bod is gekomen. Ze zitten bijvoorbeeld al in de aanvaardingsfase, maar worden plots weer gekatapulteerd naar een vorige fase.Dat maakt het ook extra moeilijk voor de omgeving. Vrienden of familie denken dan: gelukkig gaat het nu goed met haar, ze is eroverheen. Maar dat kan een momentopname zijn want de dag erna gaat het misschien niet meer zo goed. Voor de omgeving is het dus zeer moeilijk om te peilen waar die rouwende persoon op dat moment is, in welke fase ze zich bevindt.

Naast verdriet zijn er ook nog heel veel andere emoties die kunnen loskomen zoals bijvoorbeeld kwaadheid. Dat is een lastige emotie want op wie moet een vrouw die een miskraam had eigenlijk kwaad zijn. Ook onmacht of ongeloof manifesteren zich vaak. Allemaal zeer moeilijke emoties die zo’n vrouw als mama in spe beleeft, maar waar ook de papa last van kan hebben. 

Bij de partner zijn die emoties meestal niet zo sterk. Hoe komt dat?

Nina Mouton: Vaak toont de partner zijn gevoelens niet. Toch zit hij meestal ook met al die emoties. Ook hij verliest de verwachting van een nieuwe baby. Daarom vind ik het belangrijk om ook de papa’s hierin niet te vergeten want vaak is dat wel het geval. Ik heb zelf twee miskramen gehad en het viel mij telkens op dat er aan mij werd gevraagd hoe het ging, maar niet aan mijn man. En dat klopt niet.
 
Misschien voelt een man het verdriet of gemis in eerste instantie wel minder sterk of gaat hij er gemakkelijker over. Mannen en emoties, dat gaat niet altijd zo goed samen. Vaak zijn ze opgevoed met het motto dat ze niet slap mogen zijn of verdrietig, dat ze sterk moeten zijn. Zij moeten er trouwens ook voor zorgen dat alles verder normaal loopt, zij moeten ‘de boel’ draaiende houden terwijl hun vrouw rouwt. Vaak hebben zij het gevoel dat zij in eerste instantie hun vrouw moeten ondersteunen, terwijl ze zelf ook met die emoties zitten. Het gebeurt immers bij haar, zo denken zij. Zowel de medische ingrepen als het fysieke verlies van het vruchtje. 

Ik weet niet of de gemiddelde partner dat verdriet niet voelt of minder snel voelt, maar ze voelen zeker meer druk van de buitenwereld. Daardoor gaan ze vaak worstelen met vragen als: mag ik hier wel verdriet hebben, is dat wel gerechtvaardigd? En hoe kan ik hiermee omgaan?

Ik merk in elk geval in mijn praktijk dat het uiten van emoties nog altijd zeer moeilijk ligt bij mannen, zeker als het over zo’n heikel punt gaat. Bij vrouwen gaat dat over het algemeen veel gemakkelijker zeker als het over verdriet gaat. Daarom lopen de meeste mensen op dat moment voorbij aan de papa en komt hij niet in beeld. Ook dat is een miskend verdriet.

Hoe ga je als partner om met de gevoelens en mind set van je vrouw na een miskraam?

Nina Mouton: De partner speelt een cruciale rol, in beide richtingen. Het is van belang om niet alles in zwart-wit te stellen. Om te laten blijken dat alles mag, om toe te laten dat alle fases dooreenlopen. Het is belangrijk ook om sommige dingen samen te voelen, in verbondenheid met elkaar, maar ook om elkaars grenzen te respecteren. Vaak heeft de vrouw of man nood aan ruimte en aan alleen zijn, andere keren heeft hij/zij nood aan nabijheid. Er goed over communiceren is de boodschap. De man kan bijvoorbeeld vragen wat zijn vrouw voelt, waaraan ze nood heeft. Dat is niet altijd gemakkelijk want rouwprocessen verlopen vaak in een ander tempo. Het kan zijn dat de ene partner al wat verder zit dan andere. Er is dus altijd een gezamenlijk rouwproces, maar er is ook een individueel rouwproces en het is een heel moeilijke opdracht om die op elkaar af te stemmen. Niet alleen bij een miskraam, ook bij een ander verdriet. 

Wat is voor een vrouw de beste manier om een miskraam (stapsgewijs) te verwerken?

Nina Mouton: Er is geen universele manier om een miskraam te verwerken. Dat is jammer, maar het is tegelijk ook het boeiende aan de psychologie. Er bestaat geen uniek sjabloon voor en dat maakt het ook mogelijk om het helemaal op je eigen manier te doen. Je kunt het verwerken zoals het voor jou nodig is. 
Rituelen zijn hierbij zeer belangrijk, daaruit kun je wat houvast halen. Maar we zijn eigenlijk wat vervreemd geraakt van het fenomeen rituelen. Een begrafenis bijvoorbeeld is een ritueel voor de dood. De kracht ervan is dat dat iedereen samen is met zijn verdriet, maar ook dat mooie momenten worden herinnerd, en dat werkt verbindend. Er kan zelfs gelachen worden aan de koffietafel om een leuke anekdote. Maar voor een miskraam is er geen ritueel. Er is geen afsluiten van een ongeboren leven, geen tastbaar iets. Daarom is het goed om er zelf een te creëren aan de hand van kleine houvastjes waaruit je kracht haalt zoals bijvoorbeeld kaarsjes doen branden. Of samenkomen met vrienden en familie om even stil te staan bij wat er gebeurd is, of om een tekstje voor te lezen. Vaak wordt het ritueel ook ingevuld door dingen die je onbewust doet zoals je ongeboren kindje toespreken of er even aan denken voor je gaat slapen. Je kunt ook een ritueel organiseren dat jaarlijks terugkomt als je daar nood aan hebt. 

Verder denk ik dat het heel belangrijk is dat je je laat ondersteunen als je voelt dat je dat nodig hebt. Er is zoveel miskend verdriet en men verwacht dat je er zeer snel over bent! Als je een curettage nodig hebt, ben je na 2 dagen ziekenhuis al terug thuis. Maar het is niet omdat dat fysiek geen grote ingreep is en je lichaam na 2 dagen al hersteld is, dat je na 2 dagen mentaal ook al weer fit bent om te gaan werken. Daar wordt weinig bij stilgestaan, ook door medische wereld. Vaak ben je nog niet in staat om terug aan het werk te gaan en moet je zelf vragen om nog wat extra ziekteverlof te krijgen.

Mijn goede raad is dus: goed zorgen voor jezelf, alle emoties toelaten en temporiseren. Het verwerken gaat niet sneller door het te forceren, door te gaan werken als je je er nog niet klaar voor voelt. Erover praten is ook zeer belangrijk. Dan pas hoor en voel je hoeveel vrouwen al hebben meegemaakt wat jij nu moet doorstaan. Ook zij doen hun verhaal en dat werkt verbindend. Wanneer je ervaart dat iemand hetzelfde heeft meegemaakt als jij, is de beleving anders. Je voelt je geen uitzondering meer. 

Geef het ook zelf aan als je nood hebt om te praten, want voor je omgeving is het niet altijd gemakkelijk om in te schatten of je daar behoefte aan hebt. Hou ook in gedachten dat het verlies voor altijd een litteken blijft. De pijn wordt wel zachter met de tijd, maar toch draag je het mee voor de rest van je leven. Het is een deeltje van jezelf, een pijnlijk stuk, dat je gewoon verder meeneemt. Je moet het niet loslaten en verwerken, want dat zou een soort eindpunt zijn. En dat is het niet.

Hoe lang duurt het gemiddeld voor een vrouw een miskraam heeft verwerkt?

Nina Mouton: Het is moeilijk om daarop een termijn te zetten, want wat betekent ‘verwerkt’?  Zoals ik daarnet al zei: de term ‘verwerkt’ laat vermoeden dat het om een proces gaat dat ooit eens zal afgerond zijn. Maar dat is niet zo. Het verlies is bij momenten wat meer of wat minder op de voorgrond, maar het is er altijd. Hoe je daarmee omgaat, is ook familie-gebonden. Bepaalde families geven ruimte aan rouwen, andere doen dat niet. Zij doen alsof het verlies of verdriet er niet is.

Wanneer is het nodig om professioneel advies in te schakelen?

Nina Mouton: Er rust nog zeer vaak een taboe op een consultatie bij de psycholoog, hoewel ik in mijn praktijk voel dat het beter en beter wordt, dat het steeds meer voorkomt. Nu wordt daarover gesproken en men beschouwt het als een normale zaak, maar in sommige middens of families is het nog altijd taboe om hulp in te schakelen van buitenaf. 

Ik denk dat zo’n rouwende vrouw het vaak zelf heel goed aanvoelt wanneer ze echt angstig of depressief is, of helemaal moedeloos is geworden vanuit zo’n rouwproces. Dan botst ze gewoon op zichzelf en geraakt ze er niet meer uit. Voor zo’n vrouw is het ook zeer belangrijk om te luisteren naar de signalen van haar omgeving want die voelt vaak aan wat zij zelf nog niet voelt. Voor de omgeving is het dan wel weer moeilijk om dat ter sprake te brengen wanneer de vrouw doet alsof er niets aan de hand is, alsof het wel goed met haar gaat. Soms gebeurt het dat zo’n vrouw zich sterk en flink houdt en zeer snel weer de draad opneemt, terwijl haar omgeving het anders aanvoelt. Die beseft dat de miskraam eigenlijk een barst gemaakt heeft of een trigger is voor een ander onderliggend probleem en dat het eigenlijk niet zo goed met haar gaat. Mijn advies voor de vrouw die net een miskraam achter de rug heeft: probeer dat als een blijk van bezorgdheid te zien, niet als een belediging. Het is helemaal niet erg dat je het zelf geen plaats kunt geven. Het is normaal dat je daarin wat hulp nodig hebt. Het beste wat je kunt doen is: zelf luisteren naar wat je aanvoelt, maar ook communiceren met je omgeving en oor hebben voor wat die je aanreikt op dat vlak.

Er wordt vanuit de buitenwereld (vrienden, collega’s, zelfs familie) niet altijd voldoende begrip/steun getoond voor een miskraam. Hoe doen we het beter?

Nina Mouton: Een miskraam wordt vaak wat gebagatelliseerd. Dat heeft inderdaad ook heel veel invloed. Van buitenaf en vanuit de maatschappij wordt er vooral gerationaliseerd. Mensen reageren op een miskraam met rationele opmerkingen als: ‘je bent nog jong’, ‘de natuur heeft zijn werk gedaan’, ‘je hebt gelukkig al een kindje’... Ze steunen je niet in je rouwproces, maar willen je al meteen meenemen naar de volgende stap. We zijn eigenlijk allemaal meestal ook bang van emoties en zeker als het over een dergelijk verdriet gaat. De ervaring leert echter dat stil staan bij zoiets, zeer verrijkend werkt. Niet alleen voor de persoon in kwestie, maar ook voor jezelf. 

Dat rationaliseren is goed bedoeld uiteraard, maar het gaat voorbij aan de emoties die op dat moment spelen. Het zijn allemaal dingen die de rouwende vrouw zelf ook wel weet, maar ze helpen haar niet vooruit. Een oneliner kan het verdriet van zo’n vrouw niet oplossen. Uitspraken als ‘kijk wat je wel hebt’ of ‘je kunt volgende maand opnieuw proberen om zwanger te worden’ zijn niet in het NU. Wat er zich nu afspeelt en hoe ze zich nu voelt, is het enige wat telt voor die vrouw op dat moment. Het is dus belangrijk om stil te staan bij haar emoties. Vraag hoe ze zich voelt, hoe het met haar gaat. Ga er naast staan. Niet om te proberen ze uit de put te trekken, maar om ze te ondersteunen in wat er komt. En luister vooral. Misschien is er op dat moment niets, of misschien is er veel verdriet of veel kwaadheid. Het is wat het is. De vrouw zal op die manier ook voelen dat haar emoties worden erkend. Gebeurt dat niet, worden de emoties niet erkend, dan heeft dat twee gevolgen: 
1. de emoties worden nog erger, waardoor de vrouw nog meer verdriet gaat uiten.
2. de emoties worden nog erger, maar de vrouw gaat haar verdriet opsluiten en toont het niet meer. En dat is erger dan het eerste gevolg want dan komt vroeg of laat de weerbots daarvan naar boven.